HISTORIA TURNIEJU
Międzynarodowy Turniej o Puchar Prezydenta Miasta Gniezna1
1. Informacje ogólne
Jest to historia szczególnej dla najnowszych dziejów Gniezna imprezy sportowej – turnieju szachowego rozgrywanego nieprzerwanie od czterdziestu lat. Począwszy od 1971 roku, kiedy to – jak donosiła ówczesna prasa – zorganizowano pierwszy turniej szachowy „z okazji 26 rocznicy wyzwolenia grodu spod niemieckiej okupacji”, impreza odbywała się corocznie, w terminie zbliżonym do rocznicy wyzwolenia Gniezna (21 stycznia 1945 r.). Pomimo że na przestrzeni czterech dziesięcioleci turniejowi nadawano różne nazwy (dziś jego oficjalna nazwa brzmi Międzynarodowy Turniej o Puchar Prezydenta Miasta Gniezna), to w świadomości biorących w nim udział szachistów pozostał jako „turniej wyzwolenia” albo po prostu jako „turniej styczniowy”. Stał się on wizytówką gnieźnieńskich szachów, na stałe wpisując się do kalendarza imprez szachowych w naszym kraju. Wiele jest miast i ośrodków, z których przez cztery dekady przyjeżdżali do Gniezna szachiści w ostatnią niedzielę stycznia. Od kilkunastu lat w oficjalnej nazwie turnieju znajduje się przymiotnik „międzynarodowy”. Głównym tego powodem i uzasadnieniem jest regularny udział w imprezie zaprzyjaźnionych szachistów z miast partnerskich Gniezna oraz utytułowanych zawodników z Armenii, Ukrainy, Białorusi i Litwy. Celem opracowania nie jest podanie jedynie „suchych” faktów, zestawienie wyników czy nawet opisanie wydarzeń z czysto szachowego punktu widzenia. Idzie raczej o to, aby ukazać historię naszego turnieju na tle najnowszej historii Gniezna. Ma ono zainteresować nie tylko grono byłych i obecnych uczestników opisywanej imprezy, którzy znajdą w nim swoje nazwisko, informacje o ilości turniejów, w których brali udział, czy osiągniętych w nich wynikach. Adresowane jest ono także do tych wszystkich, którzy pragną prześledzić zmiany, jakie dokonały się w wielu aspektach szachowego współzawodnictwa. Dlatego opracowanie zawiera m.in. uwagi na temat zmieniających się oficjalnych nazw turnieju oraz obyczajów panujących przy szachownicy, sposobów sędziowania, sprzętu używanego podczas rywalizacji czy nagród przygotowanych dla triumfatorów. W związku z powyższym w opracowaniu znajdują się także informacje i komentarze, które dla startujących w turniejach zawodników są oczywiste, ale dla szachowych laików stanowią niezbędną pomoc w lepszym zrozumieniu niektórych tajników „królewskiej gry”. Miejmy nadzieję, że lektura zainteresuje zwłaszcza gnieźnian, którzy będą mieli okazję prześledzić zmiany dokonujące się w naszym mieście oraz poznać różne miejsca rozgrywania turnieju. Spośród informacji tutaj zawartych warto zwrócić uwagę na fakt, że szachowy turniej styczniowy jest nieprzerwanie, najdłużej rozgrywaną imprezą sportową w Grodzie Lecha.
Warto na początku podać kilka ogólnych informacji dotyczących opisywanego turnieju, które Czytelnikowi mniej zorientowanemu w specyfice szachowych rozgrywek pozwolą lepiej zrozumieć charakter gnieźnieńskiej imprezy. Otóż zawsze był to turniej jednodniowy, rozgrywany w niedzielę, z reguły w trzeciej dekadzie stycznia2, co oczywiście związane było ze wspomnianym zamiarem upamiętnienia rocznicy wyzwolenia Gniezna spod okupacji hitlerowskiej. Rozgrywane partie trwały nie dłużej niż 30 minut, gdyż każdy z przeciwników posiadał na zegarze po 15 minut czasu do swojej dyspozycji. Nie licząc kilku wyjątków z lat siedemdziesiątych, w turnieju rozgrywano 9 rund. Poza pierwszymi dwoma turniejami, w których zastosowano tzw. system kołowy (każdy uczestnik gra z każdym po jednej partii), stosowano tzw. system szwajcarski, w którym po każdej rundzie kojarzy się ze sobą zawodników o takiej samej bądź zbliżonej liczbie punktów. Impreza rozpoczynała się (przynajmniej nominalnie) o godzinie 10.00 lub 10.15, a kończyła ok. godziny 16.00-16.30, kiedy to odbywała się uroczystość zakończenia oraz następowało wręczenie nagród triumfatorom. Turniej styczniowy od samego początku był i pozostał do dziś turniejem indywidualnym. Corocznie bierze w nim udział kilkudziesięciu zawodników3 , choć oczywiście frekwencja w pierwszych latach jego rozgrywania była znacznie mniejsza niż obecnie. Ze względu na otwarty charakter imprezy, udział w niej mógł wziąć każdy szachista4, bez względu na posiadany ranking czy kategorię, pod warunkiem opłacenia wpisowego. W niektórych latach organizatorzy – spodziewając się wysokiej frekwencji – prosili uczestników o dostarczenie na salę gry zestawu bierek oraz zegara szachowego (jeden komplet na dwóch uczestników), co również było warunkiem przyjęcia do turnieju. W latach 1974-1992 prowadzono także klasyfikację drużynową, w której o kolejności na finiszu decydowała suma punktów uzyskanych przez trzech zgłoszonych wcześniej zawodników poszczególnych ekip.
1Pomimo że tak właśnie od dziesięciu lat brzmi oficjalna nazwa opisywanego turnieju, w opracowaniu używana jest jego potoczna nazwa, czyli „turniej styczniowy”.
2Zawarte w tym miejscu informacje mają charakter ogólny i nie zawierają szczególnych przypadków odejścia (z różnych przyczyn) przez organizatorów turnieju od przyjętego terminarza, harmonogramu czy systemu rozgrywek. Wszelkie szczegółowe dane znajdzie zainteresowany Czytelnik na końcu książki, zwłaszcza w kronice turnieju.
3W dotychczasowych 39 edycjach turnieju udział wzięło prawie 2200 zawodników, co daje średnią ponad 56 uczestników w każdych zawodach. Najmniejszą liczbę graczy (10) zgromadził pierwszy turniej rozegrany w roku 1971, zaś największą (91) turniej w roku 1992. Łącznie we wszystkich styczniowych turniejach rozegrano blisko 10 000 partii.
4Wyjątkiem był rok 1977. W komunikacie o turnieju z tego właśnie roku znajdujemy informację mówiącą, że „w turnieju nie mają prawa startu zawodnicy drużyn pierwszoligowych zgłoszeni na szachownicach I-V”.